โครงงานเรื่อง การสกัดเพคตินจากใบหมาน้อย
ผู้จัดทำ
1.นางสาว วันวิสาข์ พลเมือง
2.นางสาว วัลลภา เขาทอง
3.นาย ประวิทย์ บุญเผย
4.นาย พันธกานต์ สาริวงษ์
ครูที่ปรึกษา : นายศักดิ์อนันต์ อนันตสุข
หมายเหตุ : จัดทำเนื่องในโอกาสประเมินโครงการโรงเรียนดีใกล้บ้าน (ในฝันรุ่นที่ 2) ข้อมูลในแผ่นพับมีรายละเอียด ดังนี้
ความเป็นมาและความสำคัญของโครงงาน
เครือหมาน้อย มีชื่อวิทยาศาสตร์ Cissampelos pareira จัดอยู่ในวงศ์ Menispermaceae มีชื่ออื่นๆว่า กรุงเขมา ขงเขมา พระพาย หมอน้อย หมาน้อย ก้นปิด และสีฟัน เครือหมาน้อยเป็นเถาเนื้อแข็งขนาดกลาง ใบเดี่ยว รูปหัวใจ มีขนปกคลุมทั่วไปทั้งบนใบและท้องของใบ ก้นใบปิด ดอกตัวผู้และตัวเมียแยกจากกัน มีขนาดเล็ก เมล็ดโค้งงอเหมือนพระจันทร์ครึ่งซีก พบได้ทั่วไปในที่รกร้างว่างเปล่า ในชนบทต่างๆ กระจายทั่วไปทุกภูมิภาคในประเทศไทย ชาวบ้านนำมาประกอบอาหารทั้งคาวและหวาน หมาน้อยเป็นพืชสมุนไพรที่มีสรรพคุณทางยา ราก มีรสหอมเย็น แก้ไข้ ดีซ่าน เป็นยาอายุวัฒนะ แก้กระเพาะปัสสาวะอักเสบ ใบ ใช้ทาแก้โรคผิวหนัง มีสารอัลคาลอยด์ เช่น Hayatinine,Pelosine Quercitol และ Sterol
ลักษณะพิเศษของใบหมาน้อย คือ เมื่อนำมาขยำหรือปั่นกับน้ำในอัตราส่วนที่เหมาะสม กรองเอาเศษใบออกเมื่อตั้งทิ้งไว้สักระยะ จะจับตัวกันเป็นก้อนคล้ายวุ้น เรียกว่า วุ้นหมาน้อย หากผสมด้วยข่าหั่นฝอย ต้นหอมซอย ตะไคร้หั่นฝอย พริกป่น เกลือป่น คนให้เข้ากัน จัดเป็นอาหารคาว เรียกว่า ลาบหมาน้อย แต่หากผสมกับนํ้าเชื่อมหรือนํ้าหวาน กะทิ และน้ำแข็ง ก็จะได้ขนมหวานรสเลิศ ที่แสนอร่อยและดีกับสุขภาพ
เพคติน (Pectin)
เพคติน เป็นสารที่อยู่ในกลุ่มของสารประกอบเพคติน (pectic substance) ซึ่งเป็นกลุ่มของสารประกอบเชิงซ้อนโพลิแซคคาไรด์ที่พบในพืช มี polygalacturonic acid เป็นองค์ประกอบหลักซึ่งเป็นกลุ่มคาร์บอกซิล(carboxyl group) ในโมเลกุลบางส่วนถูกเอสเททอริไพด์ (esterified) โดยเมทานอล
จุดมุ่งหมายของการศึกษา
1. เพื่อศึกษาอัตราส่วนที่เหมาะสมในการสกัดเพคติน
2. การศึกษาผลของการเติมแต่งต่อการเกิดวุ้น
3. เพื่อนำไปผลิตเป็นเครื่องดื่มประเภทเจล
การสกัดเพคตินจากใบหมาน้อยสด
การหาอัตราส่วนที่เหมาะสมในการสกัดเพคตินของหมาน้อยในการนำมาทำเจลลี่
1. คัดเลือกใบหมาน้อยที่มีสีเขียวเข้ม (ใบแก่)
2. นำใบหมาน้อยที่ได้จากข้อ 1 มาชั่งให้ได้น้ำหนัก 30,50,70 กรัม ตามลำดับ
3. นำใบหมาน้อยที่ได้จากข้อ 1 จำนวน 30 กรัม มาล้างให้สะอาด แล้วนำมาขยำกับน้ำสะอาด ปริมาตร 200 cm3 จนใบหมาน้อยละเอียดพอประมาณ
4. ใช้ผ้ากรองเอาเฉพาะน้ำใบหมาน้อยออกมา แล้วนำไปตั้งทิ้งไว้ที่อุณหภูมิห้อง สังเกตการเปลี่ยนแปลงทุกๆ 5 นาที และบันทึกผล
5. ทำการทดลองเช่นเดียวกับข้อ 2,3 แต่เปลี่ยนน้ำหนักของใบหมาน้อยเป็น 50,70กรัม ตามลำดับ
การทำเจลลี่จากหมาน้อย
1. นำผงวุ้นที่ขายตามท้องตลาดมาชั่งให้ได้ปริมาณ 4 กรัม แล้วนำไปละลายในน้ำสะอาดปริมาณ 500 ลูกบาศก์เซนติเมตร ใช้แท่งแก้วขนสารให้เข้ากัน
2. นำสารละลายที่ได้จากข้อ 1 ไปผสมกับสารละลายหมาน้อย ที่ได้จากการทดลองที่ 1 ในอัตราส่วนระหว่างสารละลายวุ้นต่อสารละลายหมาน้อย 1:1, 1:2 ,1:3 (20cm3 ต่อ 20cm3 , 20 cm3 : 40 cm3 , 20 cm3 : 60 cm3) ตามลำดับ ใช้แท่งแก้วคนสารให้เข้ากัน
3. นำสารละลายที่ได้จากข้อ 2 ในอัตราส่วน 1:1 ไปต้มบนตะเกียงแอลกอฮอล์ จนสารละลายเดือด จากนั้นนำสารละลายเทลงในภาชนะที่บรรจุ แล้วนำไปตั้งทิ้งไว้ที่อุณหภูมิห้อง สังเกตการณ์เปลี่ยนแปลง
4. ทำการทดลองเหมือนข้อ2 ,3 แต่เปลี่ยนอัตราส่วนเป็น 1:2 และ 1:3 ตามลำดับ
5. นำผลการทดลองที่ได้มาเปรียบเทียบเพื่อหาข้อสรุปเกี่ยวกับความเข้มข้น และอัตราส่วนที่พอเหมาะแก่การทำเจลลี่ต่อไป ความเข้มข้นระหว่างใบหมาน้อยกับน้ำในอัตราส่วน 50 g: 200 cm3 ทำเจลลี่ได้ดีที่สุด
การสกัดเพคตินจากใบหมาน้อยแห้ง
การสกัดใบหมาน้อยแห้งสามารถสกัดออกมาให้อยู่ในรูปของวุ้นได้ เหมือนกันกับใบหมาน้อยสด มีคุณสมบัติที่เหมือนกันหมด ยกเว้นสีจากใบหมาน้อยแห้งจะเป็นสีน้ำตาลคล้ำ ในขณะที่ใบหมาน้อยสดจะเป็นสีเขียว
ขั้นตอนการสกัดเพคตินจากใบหมาน้อยแห้ง
1. นำใบหมาน้อยแห้งที่ได้จากการผึ่งแดด จำนวน 10 กรัม แล้วเติมน้ำกลั่น ลงไป 300 cm3
2. เติมสาร SHMP ความเข้มข้น 3% ของน้ำหนักวัตถุดิบ
3. เติมสารละลายกรด ความเข้มข้น 5M. เพื่อปรับpH เท่ากับ 2
4. สกัดเพคตินใน water bath ที่อุณหภูมิ 80 c เวลา 3 ชั่วโมงตามสภาวะการทดลอง
5. กรองสารละลายด้วยผ้าขาวบาง
6. นำสารที่กรองได้มารวมกัน
7. ทำให้สารละลายตกตะกอนด้วยเอทานอลเข้มข้น 95% ที่ปรับ pH ด้วยสารละลายกรดให้ได้ pH 1 ในปริมาตร 2 เท่า ของปริมาตรสารละลายเพคตินที่กรองได้ เป็นเวลา 12 ชั่วโมง
8. กรองตะกอนเพคตินผ่านกระดาษกรอง
9. ล้างตะกอนด้วยเอทานอลเข้มข้น 70% ที่ปรับ pH 1 ด้วยสารละลายกรด
10. อบด้วย vaccum oven ที่อุณหภูมิ 40 c จนน้ำหนักคงที่
11. บดเพคตินให้ละเอียด
