วัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร หรือที่คนลำพูนเรียกว่า “วัดหลวง” เป็นปูชนียสถานสำคัญในภาคเหนือ ที่อยู่คู่เมืองลำพูนมาอย่างยาวนานกว่าพันปี ตั้งอยู่ใจกลางเมือง ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน ห่างจากศาลากลางจังหวัดประมาณ 150 เมตร จัดเป็นอารามหลวงชั้นเอก ชนิดวรมหาวิหาร และองค์พระธาตุประจำปีเกิดของคนเกิดปีระกา ทุกปีจะมีงานนมัสการพระธาตุหริภุญชัย ในวันเพ็ญเดือน 6 (วันวิสาขบูชา)
ประวัติพระธาตุหริภุญชัย
พระธาตุหริภุญชัย สร้างขึ้นสมัยพระเจ้าอาทิตยราช เมื่อประมาณปี พ.ศ.1440 เมื่อครั้งที่พระเจ้าอาทิตยราชทรงครองราชย์อยู่นั้น พระองค์ได้ทรงดำริให้สร้างปราสาทราชมณเฑียรไว้เพื่อเฉลิมพระเกียรติ แล้วจึงปลูกสร้างหอจัณฑาคารที่ลงพระบังคน (ถ่ายทุกข์หนักเบา) แต่ทุกครั้งที่พระองค์จะเสด็จลงพระบังคนที่หอนั้น อีกาที่ทำหน้าที่เฝ้ารักษาพระธาตุไว้มักบินมารบกวนเป็นที่น่ารำคาญอยู่เสมอ
พระเจ้าอาทิตยราชจึงมีรับสั่งให้อำมาตย์ช่วยกันทำบ่วงคล้องจึงจับกาตัวนั้นแล้วนำไปขังไว้กับทารกแรกเกิดเป็นเวลา 7 วันจนเมือทารกนั้นเติบโตขึ้น และสามารถพูดคุยกับกาได้ เด็กน้อยจึงกราบทูลพระเจ้าอาทิตยราชว่า “อันสถานทีพระองค์ได้ทรงสร้างหอจัณฑาคารนั้นเดิมเป็นที่ประดิษฐานพระเกศาธาตุ อุรังคธาตุ แห่งองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในอดีตกาล พญากาเผือกผู้เป็นอัยกา ได้สั่งให้เป็นผู้เฝ้ารักษาสถานที่นี้ คอยปกป้องไม่ให้ผู้คนและสัตว์มาทำสกปรก”
เมื่อพระเจ้าอาทิตยราชได้ยินเช่นนั้นจึงโปรดให้รื้อถอนปราสาทราชมณเฑียรทั้งหลายแล้วสร้างพระบรมธาตุขึ้น โดยให้จัดงานสมโภชพระบรมธาตุตลอด 7 วัน 7 คืน ด้วยเหตุนี้พระบรมธาตุหริภุญชัยจึงได้กลายเป็นศาสนสถานที่ชาวเมืองให้ความเคารพนับถือสืบต่อกันเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน
สิ่งที่น่าสนใจ ภายในบริเวณวัดพระธาตุหริภุญชัย
1. ซุ้มประตูโขงท่าสิงห์
2. วิหารหลวง
3. พระบรมธาตุหริภุญชัย
4. หอธรรม หรือ หอพระไตรปิฏก
5. สุวรรณเจดีย์หรือปทุมวดีเจดีย์
นอกจากนั้น ภายในวัดยังมีสิ่งที่น่าสนใจอีกหลายอย่าง เช่น หอระฆัง ซึ่งสร้างขึ้นโดย พระครูพิทักษ์เจติยานุกิจ (ครูบาคำฟู) เมื่อ พ.ศ. 2481 ด้านบนแขวนระฆังขนาดใหญ่ซึ่งหล่อขึ้นในสมัยเจ้าหลวงดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ ๗ และชั้นล่างห้อยกังสดาลขนาดใหญ่ซึ่งหล่อขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2403 ฝีมือครูบาสูงเม่นโดยกัญจนมหาเถระ เจ้าอาวาส วัดป่าเมืองแพร่ และเจ้าหลวงเมือง เชียงใหม่ เป็นศรัทธาสร้างหล่อกังสดาลนี้ รวมถึงมีอาคารพิพิธภัณฑ์ 50 ปี ด้านในจัดแสดงวัตถุโบราณและสิ่งของต่าง ๆ มากมาย และบริเวณด้านหน้าพิพิธภัณฑ์ มีต้นสาละ ต้นไม้สำคัญทางพระพุทธศาสนาอีกด้วย
การเดินทางไปพระธาตุหริภุญชัย (พระธาตุหริภุญไชย)
1. ถ้ามุ่งหน้าสู่ภาคเหนือ ด้วยทางหลวงหมายเลข 11 ให้เลี้ยวซ้ายที่สามแยกดอยติเพื่อเข้าสู่ทางหลวงหมายเลข 114 มุ่งหน้าสู่ตัวเมืองลำพูนจนข้ามสะพานข้ามแม่น้ำกวง จากนั้นเลี้ยวขวาเข้าถนนรอบเมืองในตรงไปประมาณ 300 เมตรจะเห็นวัดพระธาตุหริภุญชัยอยู่ทางซ้ายมือ
2. ถ้ามาจากเชียงใหม่ สามารถเลือกใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 106 (ถนนเชียงใหม่-ลำพูน) มุ่งหน้าสู่จังหวัดลำพูนเป็นระยะทางประมาณ 25 กิโลเมตร ก็จะถึงวัดพระธาตุหริภุญชัย