การเตรียมควายเพื่อฝึกไถนา สิ่งสำคัญอันดับแรกในการเตรียมฝึกควายไถนา คือ การบังคับควายด้วยเชือก เพื่อให้ควายรู้ภาษาของการบังคับด้วยเชือก และมีขั้นตอนการฝึกควายไถนา ดังนี้
1. การสนตะพายและการผูกเชือกรอบคอ
การสนตะพาย หมายถึง การใช้เชือกร้อยผ่านระหว่างรูจมูกของควาย โดยเจาะหนังกั้นจมูกควายด้วยไม้ไผ่แหลม (ตั้งแต่ควายอายุราว 1 ปี) แล้วร้อยด้วยเชือกที่มีความยืดหยุ่นอ้อมผ่านใบหูของควาย และผูกบริเวณด้านหลังท้ายทอยด้วยเงื่อนตาย
2. การผูกเชือกและการปล่อยควายเหยียบเชือก
ต้องผูกทางด้านซ้ายของควาย ก็เพื่อให้ควายเกิดความเคยชินกับเชือก โดยผูกเชือกแล้วล่ามให้กินหญ้า แล้วปล่อยให้ควายลากเชือกประมาณ 1-2 สัปดาห์ หรือฝึกจูงสลับกับปล่อยให้ลากเชือกไปด้วย
3. การฝึกจูงควาย
การจูงควาย หมายถึง การที่อยู่ด้านหน้าควายแล้วดึงเชือกเพื่อให้ควายเดินตาม ระดับเชือกที่เหมาะสมในการจูงคือ ระดับเอวของผู้จูง ไม่ควรยกเชือกสูงเกินไปเพราะจะทำให้ควายเจ็บและดื้อเชือก ขั้นตอนนี้ต้องเปลี่ยนเชือกให้ยาวขึ้นเพื่อฝึกจูงและผูกล่าม
4. การฝึกบังคับควายให้เดินไปตามคำสั่ง
เป็นการฝึกให้ควายเลี้ยวซ้าย-ขวา หยุดเดิน และเดินหน้า-ถอยหลัง โดยใช้เชือกเป็นสัญญาณในการบังคับ เช่น
– ดึงเชือกเข้าหาตัวควายเป็นการบอกให้ควายเลี้ยวซ้าย
– กระตุกเชือกเบาๆถี่ๆเพื่อให้ควายเลี้ยวขวา
– ดึงเชือกแล้วส่งเสียงให้ควายหยุด
– ใช้เชือกที่ถืออยู่ สะบัดให้ตีส่วนล่างของควายเพื่อให้ควายเดินหน้า วิธีนี้ใช้ในขณะกำลังไถหรือคราด
– จับสะพายขึ้นทั้งสองข้างแล้วยกหัวควายขึ้นเล็กน้อย พร้อมกระตุกเชือกสะพายเป็นสัญญาณให้ถอยหลัง
การฝึกควายไถนา
เมื่อควายเป็นเชือกหรือรู้ภาษาเชือกดีแล้วจึงเริ่มการฝึกไถ โดยนำควายมาเทียบไถ ใช้แอกใหญ่วางลงบนคอควายแล้วมัดสายรัดคอให้พอดี ทั้งนี้ ในการฝึกครั้งแรกอาจให้ลากท่อนไม้ก่อนเพื่อให้ควายเกิดความเคยชิน ทำเช่นนี้ประมาณ 3 วัน วันละ 30 นาที หลังจากนั้นจึงเทียมไถ ซึ่งต้องใช้คนจำนวน 2 คน คนที่ 1 จับสนตะพายจูงนำหน้าไปเรื่อยๆ คนที่ 2 เป็นคนจับหางไถ ช่วงแรกจะยังไม่ให้ไถปักลงดินทำเพียงกดหางไถไว้ก่อน เมื่อควายเกิดความเคยชินไม่ตื่นตกใจแล้วจึงค่อยๆ ปักไถลงในเนื้อดิน เมื่อควายเริ่มเดินได้ดี คนจูงจะเปลี่ยนจากจับสายตะพายมาเป็นจูงเชือกแทน และคนถือหางไถเป็นผู้บังคับให้ควายเดินไปตามต้องการ จนเมื่อควายสามารถไถนาได้ดีแล้ว ก็ไม่จำเป็นต้องมีคนจูง
เพลง ควายไทย
ศูนย์อนุรักษ์และพัฒนาควายไทย : [http://www.thaibuffaloconservation.com/]
ที่มา : http://jaruchat.exteen.com
