สมัยพุทธกาล เมื่อครั้งพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จอยู่ในกรุงราชคฤห์ เช้าวันหนึ่ง ขณะกำลังเสด็จรับบิณฑบาต ได้ทอดพระเนตรเห็นมาณพผู้หนึ่ง ชื่อ สิงคาละ กำลังประนมมือน้อมนมัสการทิศทั้งหก (หมายถึง ทิศเหนือ ทิศใต้ ทิศตะวันออก ทิศตะวันตก ทิศเหนือศรีษะ ทิศใต้พื้นดิน) เพื่อสกัดกั้นอันตรายอันจะมีมาแต่ทิศนั้น ๆ พระพุทธองค์จึงตรัสบอกว่า ทิศทั้งหกนี้ ในพุทธศาสนาเขาไม่ได้ไหว้กันอย่างนั้น แล้วทรงแสดงวิธีไหว้ทิศทั้งหก ดังนี้
– เลี้ยงดูท่าน
– ช่วยท่านทำกิจการงาน
– ดำรงวงศ์สกุลไว้
– ประพฤติตนให้เหมาะสมกับความเป็นทายาท
– เมื่อท่านล่วงลับไปแล้ว ก็ต้องทำบุญอุทิศไปให้ท่าน
ในทางกลับกัน ผู้เป็นพ่อ แม่ พึงอนุเคราะห์ต่อลูก ดังนี้ คือ
– ห้ามไม่ให้ทำความชั่ว
– สอนให้ตั้งอยู่ในความดี
– ให้ศึกษาเล่าเรียนศิลปะวิทยา
– หาภรรยาที่เหมาะสม และสมควรให้
– มอบทรัพย์มรดกให้
2. ทิศเบื้องขวา หมายถึง ครูอาจารย์ วิธีไหว้ คือ ปฏิบัติตนดังนี้
– ลุกขึ้นยืนรับ
– เข้าไปคอยรับใช้
– เคารพเชื่อฟังคำสั่งสอนของท่าน
– อุปฐาก ปรนนิบัติท่าน
– ตั้งใจเรียนศึกษาเล่าเรียนด้วยความเคารพ
ในทางกลับผู้เป็นครู อาจารย์ พึงอนุเคราะห์ตอบต่อศิษย์ ดังนี้ คือ
– ให้คำแนะนำที่ดี
– ให้ตั้งใจเรียน
– บอกวิชาความรู้แก่ศิษย์โดยไม่ปิดบัง
– ยกย่องศิษย์ให้ปรากฏแก่เพื่อนฝูง
– ปกป้องศิษย์จากอันตรายจากทุกทิศทาง
3. ทิศเบื้องหลัง หมายถึง ภรรยา วิธีไหว้ คือปฏิบัติตนดังนี้
– ยกย่องนับถือว่าเป็นภรรยา
– ไม่ดูหมิ่น
– ไม่ประพฤตินอกใจ
– มอบความเป็นใหญ่ให้
– ให้เครื่องแต่งตัว
ในทางกลับกันผู้เป็นภรรยา พึงปฏิบัติต่อสามี ดังนี้ คือ
– จัดการงานให้ดี (ดูแลบ้าน)
– สงเคราะห์คนข้างเคียงของสามี (ญาติของสามี)
– ไม่ประพฤตินอกในสามี
– รักษาทรัพย์ที่สามีหามาได้
– ขยันไม่เกียจคร้านในการงานทั้งปวง
4. ทิศเบื้องซ้าย หมายถึง เพื่อน วิธีไหว้คือปฏิบัติตนดังนี้
– เผื่อแผ่แบ่งปัน
– พูดจาไพเราะ มีน้ำใจ
– ช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกัน
– ร่วมทุกข์ร่วมสุขด้วย
– ซื่อสัตย์จริงใจต่อกันและกัน
5. ทิศเบื้องล่าง หมายถึง คนงาน หรือ คนรับใช้ (บ่าว) วิธีไหว้ คือปฏิบัติตนดังนี้
– จัดการงานให้ทำตามสมควรแก่กำลัง ความสามารถ
– ให้ค่าจ้าง และให้รางวัล
– รักษาพยาบาลในเวลาที่เขาเจ็บไข้
– ได้ของแปลกๆ พิเศษๆ มาก็แบ่งปันให้
– นอกจากวันหยุดปกติแล้ว ก็ปล่อยให้หยุดในวันอื่นบ้างตามสมควรแก่สมัย
ในทางกลับกัน บ่าวคนรับใช้ หรือ ลูกจ้าง พึงปฏิบัติต่อ เจ้านาย หรือ นายจ้าง ดังนี้
– ลุกขึ้นมาทำงานก่อนนาย
– เลิกงานทีหลังนาย
– ถือเอาแต่สิ่งของที่นายให้เท่านั้น
– ทำงานให้ดีขึ้นเรื่อย ๆ
– นำคุณธรรมความดีของนายไปสรรเสริญในที่ไปที่นั้นๆ
6. ทิศเบื้องบน หมายถึงพระสงฆ์ สมณพราหมณ์, นักบวช วิธีไหว้ คือปฏิบัติตนดังนี้
– จะทำสิ่งใด ก็ทำด้วยความเมตตา
– จะพูดอะไร ก็พูดด้วยความเมตตา
– จะคิดอะไร ก็คิดด้วยความเมตตา
– ต้อนรับด้วยความเต็มใจ (ไม่ปิดประตูเรือน)
– อุปัฏฐากบำรุงท่านด้วยปัจจัย 4 ( เครื่องนุ่งห่ม, อาหาร,ที่อยู่อาศัย, ยารักษาโรค)
ในทางกลับกันฝ่ายพระสงฆ์ สมณะพราหมณ์ นักบวช พึงอนุเคราะห์ตอบ ดังนี้ คือ
– ห้ามไม่ให้ทำความชั่ว
– สั่งสอนให้ตั้งอยู่ในความดี
– อนุเคราะห์ด้วยน้ำใจอันงาม
– ให้ฟังสิ่งที่ยังไม่เคยฟัง (ศึกษารู้ธรรมะอะไรมาที่ยังไม่เคยฟัง ก็มาเล่าให้ฟัง)
– ทำสิ่งที่เคยฟังแล้วให้แจ่มแจ้ง (อธิบายธรรมะที่เคยฟังแล้วให้เข้าใจแจ่มแจ้ง
– บอกหนทางสวรรค์ให้ (บอกวิธีทำความดีต่าง ๆ ที่จะเป็นหนทางไปสวรรค์ให้)
ที่มา : คู่มือครู สควค. ครูผู้สร้างสังคมแห่งการเรียนรู้ หน้าที่ 21-23 สรุปความโดย นายศักดิ์อนันต์ อนันตสุข
ภาพประกอบจาก : http://phatthara.edublogs.org/files/2013/06/dhit-6-v8r5s7.png