ตอนผมเป็นเด็ก เคยช่วยพ่อ หาขี้ควายที่สดๆ ใหม่ๆ มาทำ ลานตีข้าว (ลานนวดข้าว) ซึ่งลานนวดข้าว ที่ว่านี้ เป็นการนำเอาขี้ควาย (หรือขี้วัว แต่นิยมเอาขี้ควายมากกว่า เพราะเยอะกว่า) มาฉาบทาบนลานดิน ที่ถากถางเอาตอฟางออก และใช้ “ไม้ขัดมอญ” ปัดกวาดผงดินออกเรียบร้อยแล้ว โดยกระบวนการที่ว่านี้ เรียกว่า “ทาลาน” หรือไม่ก็เรียกว่า “ยาลาน” (ญาลาน) มีโอกาสมาเห็นกิจกรรมที่ พนัส ปรีวาสนา กับนักศึกษามหาวิทยาลัยมหาสารคาม ได้ทำไว้ที่ลานวัดศรีสุข-บ้านดอนหน่อง จังหวัดมหาสารคาม เมื่อ 2 พฤศจิกายน 2554 มาบันทึกไว้ที่เว็บไซต์ ลูกอีสาน-อนันตสุข ของเรา เพื่อสืบสานภูมิปัญญาของบรรพชนคนอีสานบ้านเฮา
สำหรับขั้นตอนการทาลานนั้น เริ่มตั้งแต่การเตรียมลาน ถากหญ้า เตรียมมูลวัวมูลควายที่มีสภาพสดใหม่ รวมไปถึงการฉีดน้ำให้ลานดินไม่แห้งจนเกินไป โดยยึดโยงถึงอดีตกาลที่ต้องหาบน้ำด้วยไม้คาน ซึ่งถือเป็นศิลปะอีกอย่างหนึ่งของการใช้ชีวิต ถัดจากนั้นก็นำไปสู่การอธิบายขั้นตอนของการหมักหรือแช่มูลวัวมูลควาย โดยการใช้เท้าทั้งสองย่ำลงในกองมูลนั้นๆ ให้เป็นเนื้อเดียวกันให้ได้มากที่สุด เพื่อจะได้สะดวกต่อการทาฉาบไปทั่วบริเวณลาน ซึ่งแน่นอนว่าการทาฉาบ หรือฉาบทาเช่นนี้ จะช่วยให้ลานข้าวไม่มีรู เป็นการป้องกันไม่ให้ข้าวเปลือกหลุดร่อนจมหายไปกับผิวดิน ทั้งในขนาดนวด (ฟาดข้าว) และการกวาดข้าวด้วยไม้ขัดมอญ
นอกจากนี้ รายการ “ครูสร้างคน คนสร้างโลก” ได้บันทึกเทปรายการโทรทัศน์เกี่ยวกับ การทำลานนวดข้าว ด้วยมูลควาย ที่โรงเรียนบ้านกันตรง เมื่อวันที่ 23 พฤศจิกายน 2556 ถ้ามีโอกาสจะนำแบ่งปันไว้ที่เว็บไซต์อนันตสุขดอทคอมต่อไป
ชมภาพการทาลานด้วยขี้ควายของนักศึกษาที่ : http://www.gotoknow.org/posts/467144
ขอบคุณภาพประกอบ 1 จาก : http://www.gotoknow.org/posts/467144
ขอบคุณภาพประกอบ 2 และ 3 จาก : เพจครูสร้างคน คนสร้างโลก แฟนคลับ
